Chùa Ha Xá ngày xưa được nhân dân trong thôn xây dựng trên gò đất cao ráo, theo truyền thuyết chùa ngự trên đầu ông rồng cả, thuộc khu vực đống ba rồng thôn Ha Xá, xã Cẩm Đoài, huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương.

Chùa quay về hướng tây nam nhìn ra cánh đồng thông thoáng. Chùa là nơi thờ phật theo trường phái đại thừa, một trường phái thờ phật phổ biến trong toàn Quốc, đặc biệt là ở Miền Bắc nước ta. Phái Đại thừa, phật thích ca và các đức phật khác trong thời quá khứ, hiện tại, Vi lai.

Căn cứ vào quá trình khảo sát nghiên cứu các hệ thống văn bia, câu đối, Đại tự, quy mô dòng kiến chúc có nhận định cho rằng chùa được xây dựng vào thời kỳ Hậu Lê và trùng tu tôn tạo vào các thời kỳ đời Nguyễn và những năm gần đây. Năm 2001 do bị xuống cấp nên các cấu chúc kèo cột sà và dui hoành phải thay thế trong đó có một phần bằng bê tông đặc biệt là nóc chùa khi thay thế do sơ xuất không bảo quản lên các ghi chép không còn nữa, cấu trúc của chùa được trạm khắc tinh vi, chùa được xây dựng theo kiến chúc kiểu chữ đinh, gồm 5 gian tiền đường kiểu chữ đại dỹ, 5 gian hậu cung, kết cấu các vì kèo theo kiểu truyền trồng giường móng, tường xây gạch chỉ, mái lợp ngói mũi truyền thống, toà tiền đường hiện còn lưu giữ một số bức trạm khắc lá Hoá Long, đạt trình độ nghệ thuật rất cao về kiến chúc văn hoá.

Hiện nay di tích chùa Ha Xá còn lưu giữ khá nhiều cổ vật giá trị bằng gỗ, bằng gốm, bằng đồng, bằng đá đặc biệt di tích chùa còn lưu giữ được 13 pho tượng thời Nguyễn 10 tấm bia có liên đại thời Lê, thời Nguyễn bia đá ghi tên những người phát tâm công đức xây dựng và tu sửa chùa từ những năm 1857; chùa Ha Xá là công trình có giá trị rất lớn về kiến chúc nghệ thuật là nơi để nhân dân thôn Ha Xá, nhân dân xã Cẩm Đoài và những người con xa quê cùng quý khách thập phương về chiêm bái, dâng hương lễ phật cầu cho quốc thái dân an, cầu sức khoẻ hạnh phúc, tu tâm tích đức theo tấm lòng từ bi bác ái của phật để rèn đức, luyện tài, xây dựng quê hương đất nước.

Năm 2011 được Sở văn hoá thông tin & du lịch, Bảo tàng tỉnh Hải Dương, các phòng ban chức năng của huyện về khảo sát và hướng dẫn các bước làm thủ tục hồ sơ, đề nghị với UBND tỉnh xem xét quyết định công nhận.  RÊt vui mừng và phÊn khëi vµo ngµy 14 th¸ng 12 n¨m 2011, ®­îc UBND tØnh H¶i D­¬ng ra quyÕt ®Þnh c«ng nhËn xÕp h¹ng Di tÝch lịch sử văn hóa cấp tỉnh. §©y lµ mét niÒm vui, mét vinh dù lín cña §¶ng bé vµ nh©n d©n CÈm §oµi nãi chung, nh©n d©n th«n Ha X¸ nãi riªng.

Từ năm 2011 đến nay Ban quản lý di tích và cán bộ nhân dân thôn Ha Xá đã huy động mọi nguồn lực, tiếp nhận những tấm lòng hảo tâm, hướng thiện của khách thập phương, của con em xa quê và nhân dân trong thôn, phát tâm công đức bằng tiền và hiện vật. Đã tập trung lãnh đạo tổ chức triển khai tuyên truyền nhân dân góp của, góp công xây dựng, tu sửa các hạng mục của khu di tích.

Nhưng theo thời gian lịch sử một số hạng mục chính của ngôi chùa đã xuống cấp nghiêm trọng. Năm 2019 theo đề nghị của cán bộ và dân nhân thôn Ha Xá về việc một số hạng mục chính của di tích bị xuống cấp, UBND xã, Ban quản lý di tích của xã đã tiến hành cho kiểm tra, qua kiểm tra khảo sát các hạng mục đã bị xuống cấp, hư hỏng không thể tu sửa được. Căn cứ vào ý kiến đề nghị của cán bộ và nhân dân thôn Ha Xá, UBND xã đã báo cáo cấp ủy Đảng xin ý kiến về việc cho Đại trùng tu ngôi chùa và được Đảng ủy nhất trí cho chủ trương. UBND xã đã lập tờ trình đề nghị UBND huyện, các phòng ban chuyên môn huyện Cẩm Giàng; Sở văn hóa thể thao và du lịch tỉnh Hải Dương cho phép xã Cẩm Đoài tiến hành tu bổ di tích chùa Ha Xá.

Thông qua kiểm tra thực tế hiện trạng di tích UBND huyện, các phòng ban chuyên môn huyện Cẩm Giàng; Sở văn hóa thể thao và du lịch tỉnh Hải Dương đã nhất trí cho chủ trương, cho phép xã Cẩm Đoài tiến hành tu bổ khu di tích chùa Ha Xá.

Căn cứ ý kiến của sở văn hóa thể thao và du lịch tỉnh Hải Dương, UBND xã đã tiến hành thuê công ty cổ phần xây dựng và tu bổ công trình văn hóa Hải Dương tư vấn, thiết kế các hạng mục.

Hồ sơ xây dựng được chia làm hai giai đoạn giai đoạn 1 gồm 2 gói:

+ Gói xây dựng số 01: Xây dựng phần hậu cung; Chủ đầu tư là sở văn hóa tỉnh Hải Dương; tổng mức dự toán kinh phí là: 480.000.000đ; trong đó ngân sách tỉnh hỗ trợ 200.000.000đ, số kinh phí còn lại nguồn kinh phí của nhân dân địa phương đóng góp.

+ Gói xây dựng 02: Xây dựng nhà tam bảo, Chủ đầu tư là UBND xã Cẩm Đoài, tổng mức đầu tư: 3.733.578.000đ, nguồn kinh phí bằng hình thức xã hội hóa.

Giai đoạn 02 gồm 02 gói:

+ Gói xây dựng 01: Xây dựng nhà mẫu, Chủ đầu tư là UBND xã Cẩm Đoài, tổng mức đầu tư: 700.000.000đ, nguồn kinh phí bằng hình thức xã hội hóa.

+ Gói xây dựng 02: Xây dựng cổng, tường rào, sân, Chủ đầu tư là UBND xã Cẩm Đoài, tổng mức đầu tư: 570.000.000đ, nguồn kinh phí bằng hình thức xã hội hóa.

- Căn cứ hồ sơ tư vấn thiết kế, Sở văn hóa thể thao và du lịch tỉnh Hải Dương đã nhất trí phê duyệt tổng thể dự án các hạng mục xây dựng, tu bổ chùa Ha Xá.

- Căn cứ kế hoạch phê duyệt của Sở văn hóa tỉnh Hải Dương, để chuẩn bị cho việc xây dựng tu bổ chùa, UBND xã giao cho thôn Ha Xá xây dựng kế hoạch xây dựng nhà tạm, phương án di chuyển tượng; Ngày 31/7/2020 đã tiến hành làm lễ di chuyển tượng sang khu nhà tạm, đồng thời tiến hành hạ giải chùa cũ.

- Ngày 14/8/2020 UBND xã đã ra quyết định thành lập ban xây dựng gồm 16 thành viên do đồng chí PCT UBND xã - Trưởng ban quản lý di tích làm trưởng ban, đồng chí bí thư chi bộ, trưởng thôn Ha Xá làm phó ban, thành viên là đại diện các ban ngành đoàn thể trong thôn, đại diện nhân dân thôn Ha xá.

- Ra quyết định thành lập ban giám sát gồm 17 thành viên do ông Đào Ngọc Tráng làm trưởng ban, ông Nguyễn Văn Chỉnh làm phó ban, các thành viên là đại diện các ban ngành đoàn thể trong thôn và đại diện nhân dân thôn Ha Xá.

- Ngày 28/8/2020 UBND xã tổ chức họp ban xây dựng, ban giám sát phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên.

- Ngày 23/9/2020 Sở VHTT và DL có thông báo thẩm định báo cáo kinh tế kỹ thuật đầu tư xây dựng công trình: Tu bổ chùa Ha Xá, xã Cẩm Đoài; hạng mục Nhà tam bảo.

- Ngày 24/9/2020 UBND xã ra quyết định phê duyệt báo cáo kinh tế kỹ thuật đầu tư xây dựng công trình: Tu bổ chùa Ha Xá; hạng mục Nhà tam bảo.

- UBND xã họp triển khai thống nhất ủy quyền cho thôn Ha Xá chỉ định đơn vị thi công. Thôn đã tiến hành hợp đồng với công ty TNHH tu bổ di tích Hoàng Gia, địa chỉ huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương tổ chức thi công xây dựng công trình.

- Ngày 02/10/2020 chùa Ha Xá chính thức được động thổ, khởi công tôn tạo trước sự chứng kiến của các ngành, các đơn vị và bà con nhân dân, khách thập phương.

- Sau gần 7 tháng thi công đến ngày 19/04/2021 Ban quản lý di tích tổ chức làm lễ thượng lương - cất lóc ngôi tam bảo.

- Đến ngày hôm nay sau hơn 2 năm thi công hạng mục công trình nhà Tam bảo, công trình nhà mẫu và các công trình phụ trợ đã hoàn thành viên mãn. Các công trình đã hoàn thành được đưa vào sử dụng làm trung tâm sinh hoạt cộng đồng, trao đổi văn hóa và tìm hiểu giáo lý nhà phật cho tất cả mọi người.

Tổng kinh phí trùng tu xây dựng chùa Ha xá đến thời điểm hiện nay là trên 6 tỷ đồng. trong đó xây dựng nhà Tam bảo 3 tỷ 552 triệu đồng; Xây dựng nhà mẫu 606 triệu đồng; mua sắm đồ thờ, sơn sửa tượng, tạc tượng cửa võng, hoành phi, câu đối, bàn thờ đá và một số hạng mục khác 1 tỷ 722 triệu đồng; xây dựng sân khuôn viên 123 triệu đồng.

Về nguồn kinh phí xây dựng tu bổ chùa Ha Xá gồm có 2 nguồn: Thứ nhất là nguồn hỗ trợ của tỉnh là 220 triệu đồng; nguồn thứ 2 bằng nguồn công đức của nhân dân, các doanh nghiệp, khách thập phương. Vì vậy ngay sau khi có chủ trương cho đầu tư tu bổ, xây dựng, UBND xã đã chỉ đạo thôn Ha xá xây dựng kế hoạch vận động công đức để đảm bảo nguồn kinh phí xây dựng.

UBND xã chỉ đạo thôn tiến hành họp ban vận động, ban tiếp nhận công đức xây dựng chùa, phân công nhiệm vụ cho từng thành viên phụ trách công tác vận động, công tác tiếp nhận, công tác quản lý nguồn quỹ vận động được.

Tổng số tiền vận động, tiền công đức đến thời điểm hiện tại được: 6.641.164.000đ. trong đó tiền mặt là: 4.687.664.000đ; bằng hiện vật là: 1.953.500.000đ.

Trong số phát tâm công đức xây dựng chùa của hàng trăm phật tử, doanh nghiệp nổi bật nhất là sự phát tâm công đức của công ty Phú thái Hà Nội với số tiền 1 tỷ 110 triệu đồng; Gia đình bà Nguyễn Ngọc Anh – Khu thống nhất, TT Lai Cách bằng tiền mặt và hiện vật tổng số 580 triệu đồng; Anh Vũ Văn Đoàn – An dật, Hồng Khê, Bình Giang bằng tiền mặt và hiện vật tổng số 450 triệu đồng; Gia đình ông Nguyễn Văn Hoàn – Bình Dương số tiền 250 triệu đồng; Gia đình ông Tống Văn Hướng – Bình Dương số tiền 235 triệu đồng; Gia đình ông Nguyễn Xuân Lịch thôn Ha Xá bằng tiền mặt và hiện vật tổng số 120 triệu đồng; gia đình anh Phạm Đình Tiến thôn Ha Xá bằng tiền và hiện vật số tiền 90 triệu  đồng… và nhiều phật tử khác rất đáng trân trọng, nhưng không thể nêu hết họ tên đã công đức xây dựng chùa trong buổi lễ ngày hôm nay.

Ngoài sự phát tâm công đức bằng tiền và hiện vật, trong thời gian  hơn 2 năm vừa qua, người dân thôn Ha Xá cũng đã đóng góp hơn 4 nghìn ngày công lao động hoàn thiện một số hạng mục như xây dựng nhà tạm, hạ giải chùa cũ và nhiều hạng mục khác ...